Mathijs Deen over De loods
‘’Waardering genoeg, dus wat zeur ik nog?’’
Een plot schrijven waarin alles klopt, spanning opbouwen en een moord verzinnen – terwijl hij niet eens tegen bloed kan. Een krimi schrijven vindt Mathijs Deen misschien nog wel moeilijker dan een literaire roman. Toch is er nu deel vier van zijn Waddethriller: De loods.
‘’Zal ik een bekentenis doen?” vraagt Mathijs Deen. Hij leunt alvast vertrouwelijk naar voren. We zitten dan al een tijdje te praten in een felverlicht kamertje bij Alfabet uitgevers, die zijn succesvolle Waddenthrillers rond rechercheur Liewe Cupido uitgeeft. Straks meer over die bekentenis. Binnenkort verschijnt het vierde deel van Deens Waddenthrillers: De loods. “In de Volkskrant stond een tijd geleden dat de reeks een trilogie zou worden,” vertelt Deen. “In de recensie van De redders, het derde deel, stond zelfs dat alles mooi samenviel en dat de reeks dus was afgerond. Niks daarvan! Dat het met het derde deel niet klaar was, was voor mij heel duidelijk. Ieder boek staat op zichzelf en heeft een afgerond verhaal. Maar omdat het een serie is, is er daarnaast een overkoepelend verhaal dat ook helemaal moet worden verteld. Dat is na het derde deel nog niet het geval. Na De loods ook niet.” Hoe de reeks begon is inmiddels een bekend verhaal: een Duitse uitgever gespecialiseerd in boeken die zich in en op zee afspelen, vroeg Deen of hij niet eens een krimi kon schrijven die aan die criteria voldeed. “Ik had natuurlijk al romans geschreven, maar destijds nog nooit een thriller, een genre waarbij het plot heel belangrijk is,” zegt Deen. “Bij een literaire roman kun je, als je geen idee meer hebt hoe het verder moet, zeggen: dit is het. De lezer lost het maar op. Bij een krimi is dat anders: je moet een plot hebben waarin alles klopt, je moet spanning opbouwen. En je moet een moord verzinnen. Dat laatste vind ik lastig; ik kan niet tegen bloed. In die zin is het goed dat in deze reeks de doden op zee vallen – dan spoelt dat bloed meteen weg.”
Puur toeval
Hij wist dus niet of hij een thriller kon schrijven, maar besloot het te proberen. “De hoofdpersoon moest een Duitser zijn vanwege de uitgeverij en het Duitse publiek. Hij moest óók een Nederlander zijn, vanwege mezelf. Die samenkomst van toevalligheden leidde tot Liewe Cupido: een politieman met een Duitse moeder en een Nederlandse vader. Duitser werd hij doordat zijn moeder in haar vaderland lag te kuren toen zijn komst zich te vroeg aandiende. Zijn kindertijd beleefde Liewe op het eiland, maar zijn vader vond: een echte Texelaar ben je niet, daarvoor had je hier ook moeten zijn geboren. Ik vond dat zoiets naars, dat een vader dat tegen zijn zoon zegt! Daarom maakte ik meteen korte metten met die man: in de volgende zin liet ik hem verdrinken. Dat was op dat moment gewoon een inval. Toen ik halverwege het boek was dat De Hollander zou worden en de uitgever liet lezen wat ik had geschreven, kwam het verzoek of ik geen serie rond deze rechercheur kon maken. Dat Jan Cupido verdronken was, kwam toen ineens goed van pas: dat Liewe al vroeg zijn vader verloor, werd een onderdeel van een verhaal dat meerdere delen van de reeks kon omspannen. Puur toeval dus. Maar zo werk ik altijd: ik kijk naar het materiaal dat ik heb en daar maak ik wat van. Ik ben geen planner.”
Claustrofobisch verhaal
De Hollander werd een succes in Duitsland én in Nederland en bleek het startpunt te zijn van wat nu, zoals Deen zelf zegt, waarschijnlijk een trilogie in vijf delen wordt. Na De duiker (2023) en De redder (2024) komt nu dus De loods. Deen vertelt dat hij zich lang onzeker voelde in zijn nieuwe metier. “Het was alsof ik blindedarmoperaties uitvoerde zonder daarvoor te zijn opgeleid: het kan een paar keer goed gaan, maar het gaat onherroepelijk een keer mis.” Inmiddels krijgt hij als thrillerschrijver steeds meer vaste grond onder de voeten. “Ik heb een grote schare lezers. Voor De duiker heb ik vorig jaar De Gouden Strop gekregen, de prijs voor de beste thriller van het jaar. Binnenkort wordt de serie verfilmd door de Duitse tak van het Amerikaanse Warner Bros, in samenwerking met producent Hollands Licht hier in Amsterdam. Waardering genoeg inderdaad, dus wat zeur ik nog? Mijn vrouw Kim zegt ook: ‘Dit zijn jouw boeken, stá er eens voor.’” Het zelfvertrouwen is gegroeid, maar dat maakt het schrijven helaas niet makkelijker, merkte hij bij De loods. “Dat is omdat mensen nu bepaalde verwachtingen hebben. Ze hebben bovendien allemaal hun eigen verwachtingen, blijkt bij lezingen. Sommige lezers willen meer weten over Miriam Roth, de vriendin van Liewe, anderen verheugen zich op de natuurbeschrijvingen van het wad en de getijden. Als ik dat soort dingen hoor, word ik meteen zenuwachtig, want ik weet: die kant ga ik in De loods niet op. Dat is een claustrofobisch verhaal dat zich grotendeels in de buik van een schip afspeelt.”
ChatGPT
En dan komt zijn bekentenis. Zoals gezegd: een moord verzinnen vindt Deen een uitdaging. “Bij De loods ging het zo: ik hoorde een verhaal over een klimaatwetenschapper die op een onderzoeksschip was verdwenen. Zijn schoenen stonden nog op het achterdek. Degene die me dit verhaal vertelde wist er verder het fijne niet van, alleen dat detail van die schoenen, dat mij ook meteen intrigeerde. Want stel dat het om iemand ging die van boord is gesprongen: denk je op zo’n moment nog aan je schoenen? Goed om te weten: die schoenen zijn niet zijn eigendom, die horen bij het schip. Het is veelzeggend dat je zelfs op zo’n wanhopig moment daaraan denkt. Zoals een regendruppel groeit om een stofje, zo groeide dit boek rond die ene anekdote. Ik besloot dat in mijn boek een vrouw op een schip zou verdwijnen, maar ik had geen idee wat er met haar was gebeurd. Schrijven is voor mij ook een zoektocht. Door na te denken over en achtergronden te verzinnen voor de personages, wordt me langzaam duidelijk wat er heeft plaatsgevonden. Ik praat ook met mensen in mijn omgeving over mogelijkheden. En nu komt de bekentenis: ik heb deze keer zelfs aan ChatGPT gevraagd wat er aan boord van dat schip is gebeurd. Er kwam een keel dichtsnoerend, griezelig antwoord: Dat is een interessant plot, het zou kunnen zijn dat… En toen kwamen er zestien mogelijkheden. Ik heb er serieus naar gekeken. Dat kon makkelijk, want je schrijft toch je eigen verhaal, niet dat van ChatGPT. Uiteindelijk heb ik geen enkele van die suggesties gebruikt. In het denkproces dat volgt op het eerste idee praat ik met echte en onechte mensen over de vraag: wat denk jij dat er is gebeurd? Daarna zoek ik tastend mijn eigen weg in het verhaal, waarin Liewes collega Xander een steeds grotere rol begint te spelen.”
Man van weinig woorden
Deen leunt weer naar achteren. De moord is behandeld, voor zover mogelijk zonder spoilers weg te geven. Maar in zijn Waddenthrillers gaat het om veel meer dan alleen moord. “Mijn boeken gaan vooral over de nasleep daarvan,” beaamt hij. “Een moord zie ik als een soort katalysator waardoor mensen zich blootgeven. Een moord zet alles op scherp. Thrillers met personages van bordkarton omdat het plot het allerbelangrijkst is, vind ik een gemiste kans. Ik schrijf graag over verhoudingen binnen families, op het werk, tussen vrienden. Liefdesrelaties boeien me ook, maar die vind ik lastig met Liewe; hij is zo gereserveerd. Je kunt als schrijver niet zeggen: nu wil ik ze dit of dat laten doen – een personage is ook een mens. Wat hij doet moet kloppen met zijn persoonlijkheid. Ik heb Liewe een vriendin gegeven zodat hij zich wat meer kan uiten, maar ik ga niet bij hen door het sleutelgat kijken. Dat vind ik niet netjes. Liewe is ook voor mij een raadsel. Je kunt de Waddenthrillers zien als een zoektocht naar hem. Omdat hij uit mij voortkomt, is het ook een soort zelfonderzoek. Als schrijver haal je het altijd uit jezelf, maar daar heeft de lezer verder niks mee te maken. Ik vereenzelvig me overigens niet totaal met Liewe, al is het alleen maar omdat hij ook veel eigenschappen heeft van andere mensen die me na staan. Van mijn vader bijvoorbeeld, ook zo’n man van weinig woorden.”
Einde aan zoektocht
Nog even voor de fans: weet hij al wat er in deel vijf gaat gebeuren? “Geen idee,” zegt de schrijver die niet plant. “Ik weet alleen de titel van dat boek. Op een bepaald punt komt er wel een einde aan mijn zoektocht naar Liewe. Dat is omdat ik wil voorkomen dat ik steeds weer hetzelfde boek schrijf, niet omdat ik uitgekeken zou zijn op Liewe of de andere personages. Of het nu om echte of fictieve mensen gaat, helemaal kennen doe je een ander nooit. De mens is existentieel eenzaam; Liewe is en blijft dat ook, net als ik, net als jij. Het is een geschenk dat we een tijdje in zijn nabijheid mogen zijn.”
